Lastik Nedir?

Lastik aslında bir kauçuk hava yastığıdır. Lastik; belli bir süre, belirlenmiş olan sıcaklıkta ve basınç altında pişirilmiş olan kauçuktan yapılmış hava yastığıdır. İçinde taşımakta olduğu hava ile yere sürtünerek, motorlu veya motorsuz olan kara yoluyla nakil yapmakta olan araçların ilk hareketlerini başlatmaktadır. İlk hareketin yanı sıra aracın hızlanmasına ve durmasına vesile olmaktadır.Lastikler kullanım yerlerine göre çeşitli; tip, ebat ve yapılarda üretilmektedirler.

Tekerleğin Sümerler tarafından icat edilmesinden günümüze dek 5000 yıldan fazla süre geçmiştir. Günümüzde kullanılmakta olan ”lastik tekerleğin” ham maddesi kauçuktur. Kauçuk maddesi 19. yy sonlarından itibaren kullanılmaya başlanmıştır. Kullanım alanları ve geliştirilmesi süreçleri 20. yy’da en üst seviyededir. Ayrıca devamlı olarak gelişmeye de devam etmektedir.

Lastiğin Yapısı

Sırt

Lastiğin sırt kısmı, lastiğin km bazında daha uzun ömürlü olmasını, aracı kullanan ve birlikte seyahat etmekte olan kişilere yol konforu, aracın yere tutunması açısından sürüş emniyeti ve fren emniyeti, lastiğe karşı dışarıdan gelmesi muhtemel olan darbelere karşı dayanıklılık ve lastiğin yola sürtünmesi kaynaklı ısınmasının önüne geçmek için soğutma sağlamaktadır.

Omuz

Lastiğin omuz kısmı, aracın virajlara daha emniyetli bir şekilde girmesine yardımcı olmaktadır.

Yanak

Lastiğin yanak olarak tabir edilen yan kısımları, aracın süspansiyon, esneklik ve lastiğin yanak kısmından gelecek olan darbelere karşı daha dayanıklı olmasını sağlamaktadır.

Topuk

Lastiğin topuk olarak tabir edilen kısmı ise lastiğin jant kısmına tam ve sağlıklı olarak oturmasını sağlamaktadır.

Karkas

Lastikteki karkas kısmı, lastiğin diğer tüm parçalarını üzerinde taşımaktadır. Ayrıca; basınçlı havanın tutulmasını, lastiğin darbelere karşı daha mukavemetli olmasını, sağlamış olduğu yumuşaklık ile flexible olmasını ve esnek olmayan yapısıyla daha güvenli sürüş imkanı tanımaktadır.

Lastik Üzerinde Yer Alan Terimlerin Anlamları

195 / 65 R 15 91 H E-TOURING NCT5 TL İşaretlemelerinin anlamları aşağıda açıklanmaktadır.

195: Balonluk olarak tabir edilen, lastiğin kesit genişliğine karşılık gelmektedir. Normal basınçlı havayla şişirilmiş, mm cinsinden ve 24 saat bekletilmiş olan lastiğin üzerinde kabartılı şekilde yazmakta olan yazılar ve şekiller hariç, lastiğin yanakları arasındaki dıştan dışa olan uzaklığını ifade etmektedir.

65: Seriyi ifade etmektedir. Lastiğin kesit yüksekliğinin, kesit genişliğine olan oranının % olarak ifade edilmiş halidir.

R: Lastiğin radial yapısını ifade eder.

15: Jant çapının inç cinsinden karşılığıdır.

91: Yük endeksidir.

H: Hız sembolüdür.

E-TOURING NCT5: Ticari desen adıdır.

TL: İç lastiksiz yani tubeless anlamına gelmektedir.

Lastikte Yük Taşınması ve Hız Kavramları

Lastik üzerinde belirtilmiş olan hız limiti aşılırsa, lastik ömrü hızla azalmaya başlar. Şayet bir lastiğe taşıyabileceğinden daha fazla yük bindirilirse patlama riski çok artar. Hız ve yükün lastik üzerindeki etkisi çok önemlidir.

Lastikten Beklenilenler

Lastik, aracın yol ile temasını sağlayarak aracın güvenli bir şekilde yol almasını sağlayan bir nevi hava yastığıdır. Lastiğin ana fonksiyonları şunlardır;

• Lastik Esneme kabiliyeti
• Lastik Yük taşıma kapasitesi
• Lastik Direksiyon hakimiyeti
• Lastik Güç aktarımı
• Lastik Yola tutunma kabiliyeti

Yukarıda belirtilmiş olan bu özellikler, lastiğin kullanım ömrü boyunca sabit kalmalıdır. Bununla birlikte lastiğin uzun ömürlü ve emniyetli olması da beklentiler arasında yer almaktadır. Sayılmış olan ana kriterlere ek olarak; alınmış olunan lastiğin hızla ve sürekli gelişmekte olan teknolojilere uyum sağlaması beklenmektedir.

Lastiğin aracın kullanıldığı süreçte; yakıt tasarrufu sağlaması, sessiz bir vaziyette seyir etmesi, tamir edilebilme ve kaplanabilme özelliklerinin olması, yüksek sürate dayanabilmesinin yanında kullanan kişiye ve yolculara konfor sağlaması beklenmektedir.

Lastik Performansını ve Ömrünü Etkileyen Faktörler

Lastiğin kullanım süresince kullanıcısına sunmuş olduğu performans, bir lastiğin en temel unsurudur. Kullanılmakta olan aracın nasıl ki periyodik bakımı ve temizliğine özen gösteriliyorsa aynı ölçüde aracın lastiklerine de özen gösterilmelidir. Lastiğin uzun ömürlü olabilmesi ve araçta seyir etmekte olan kişilerin güvenliği açısından da lastiklerin düzenli olarak kontrolü şarttır.

Lastiğin Ömrünü Etkileyen Faktörler

Lastik Basıncı

Lastik basıncı; araçta seyir etmekte olan kişilerin güvenliği ve lastiğin uzun ömürlü olabilmesi açısından önemli faktörlerden birisidir. Lastiğin hava basıncının doğru bir şekilde ayarlanması gerekmektedir. İklimsel koşullar kaynaklı olarak lastik basıncı düşebilir ya da lastiğe yabancı bir cismin batması ile zamanla lastik içindeki hava azalır. Belirtilen bu sebepler ve daha birçok çevresel kaynaklı durumlar sonucunda, lastiğin hava basıncı düşebilir. Bu yüzden lastik basınçlarının düzenli olarak kontrol edilmesi gerekmektedir. Lastik basınçlarının sağlıklı olması için lastikler daha soğukken şişirme yapılması uygun olmaktadır. Lastiklerin basıncı, araç üreticisinin tavsiyesine uygun olarak ayarlanmalıdır.

Lastik Seçimi

Araçta kullanılmakta olan lastiklerin üzerinde yazan değerler; hız/yük endeksi ve ebat bilgileri araç üreticileri tarafınca maksimum seviyede konfor ve emniyetli sürüş sağlamak amaçlı, aracın teknik özellikleriyle bağlantılı olarak seçilmektedir. Bu sebeple lastik değişimi yapılırken belirtilmiş olan kriterlerden pek sapma yapmamak uygun olacaktır. Buna karşın lastiğin hız/yük endeksini yükseltmede teknik açıdan bir sakınca bulunmamaktadır.

Lastik değişimi esnasında takılacak olan lastik ile eski lastiğin; aynı ebatta, aynı desende, aynı hız/yük endeksinde ve aynı yapıda olmasına özen gösterilmelidir.

Lastik sökme takma işlemi nasıl yapılır?

Lastiklerin sökülme ve takılma işlemi günümüzde modern, elektronik ve mekanik aksamlara sahip lastik sökme takma makinası türleri ile kolayca ve hızlı olarak yapılmaktadır.

Balans Ayarı

Lastiğin ve dolayısıyla da aracın sağlıklı olarak dengelenmediği durumlarda seyir halindeyken araçta birtakım düzensiz titreşimler oluşmaktadır. Oluşmakta olan bu titreşimler; direksiyon, manevra kabiliyeti ve sürücünün sürüş konforunu bozacak yönde etki etmektedir. Bu gibi durumlarla karşılaşmamak için lastiğin balans ayarının uzman kişilerce yapılması gerekmektedir.

Rot Ayarı

Lastiğin dönen aksamında oluşmuş olan geometrik bozukluklar, lastikte hızla ve düzensiz olarak aşınmalara sebebiyet vermektedir. Böylelikle aracın yol tutuşu ve manevra kabiliyeti azalır. Sonuç olarak sürüş emniyetsiz hale gelir. Düzenli olarak balans ayarının yapıldığı gibi rot ayarının da konusunda uzman olan kişilerce yapılması gerekmektedir.

Diş Derinliği

Lastik sırtında yer almakta olan diş derinliği ve deseni, lastik üreticilerinin uzun süren hesaplama ve testleri sonucunda oluşmaktadır. Bu dişler, kullanım amaçlarına göre; lastiğin yol tutuşu, çekişi, suyu boşaltabilmesi ve daha pek çok etken dikkate alınarak dizayn edildikleri için bu derinlik önem arz etmektedir. Yasal aşınma sınırları belirlenmiş olsa da (örneğin binek araçlar için lastiklerde minimum 1.6 mm olarak belirlenmiştir.) belirlenmiş seviyeye gelmeksizin lastiğin yenilenmesi uygun olacaktır. Lastiğin dişlerinin aşınmasıyla, sahip olması gereken özelliklerde niteliklerini kaybetmeye başlarlar. Bu yüzden lastiklerin diş derinlikleri de mutlaka kontrol altında tutulmalıdır.

Rotasyon (Yer Değiştirme)

Lastikler, araçta takılı oldukları konumlara göre farklı şekilde aşınmalara maruz kalırlar. Lastiklerin periyodik olarak yerlerinin değiştirilmesi, lastiklerin ömürlerini uzatıcı etki etmektedir.

Fren Ayarı

Fren sistemlerinin, araç üreticilerinin tavsiye etmiş olduğu aralıklarla kontrol edilmesi gerekmektedir. Ayarsız olan frenler, lastiklerin hızla ve düzensiz olarak aşınmasına sebep olmaktadır. Ani ve sert frenlemeye maruz kalmış olan lastiklerde, kuvvet dağılımı lastiklere göre farklılaşacaktır. Böylece blok tarzında aşınma olması ihtimalide artış gösterecektir.

Yük Miktarı ve Yükleme Biçimi

Araç üreticisi firmanın belirlemiş olduğu taşıma kapasitesi yani istihap haddi üzerinde yükleme yapılırsa; lastikler çabuk ısınır, lastiğin yanak, omuz ve topuk kısımlarında arıza oluşabilir. Dengesiz dağılımla araca yükleme yapılması, lastik ömrünü olumsuz yönde etkilemektedir.